Tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025, sự kiện kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, chủ đề AI và báo chí đã trở thành tâm điểm thảo luận, thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới lãnh đạo và chuyên môn. Trọng tâm của cuộc đối thoại này là hai vấn đề cấp thiết: những hệ lụy từ AI đối với an ninh thông tin và chiến lược chuyển đổi số cho các tòa soạn Việt Nam.
Trí tuệ nhân tạo không còn là khái niệm xa vời mà đã trở thành một “thanh gươm hai lưỡi”. Công nghệ này vừa mở ra tiềm năng to lớn để cải tiến quy trình sản xuất, phân phối nội dung, vừa đặt ra những thách thức nghiêm trọng về tin giả, uy tín thương hiệu và giá trị cốt lõi của sự thật.
AI và Báo chí: Đối mặt với Thách thức Disinformation và “Cái chết của Internet”
Mức độ nghiêm trọng của thông tin sai lệch được Gartner nhấn mạnh khi đưa “An ninh chống thông tin sai lệch (Disinformation Security)” vào top 10 xu hướng công nghệ chiến lược 2025. Cuộc chiến chống tin giả đã không còn là vấn đề kỹ thuật đơn thuần mà đã trở thành một trụ cột an ninh chiến lược.
Nguy cơ từ Disinformation và “Dead Internet Theory”
Khái niệm “Cái chết của Internet” (Dead Internet Theory) phác họa một viễn cảnh đáng báo động: Internet bị thống trị bởi nội dung do AI và bot tạo ra. Dự báo đến năm 2026, 90% nội dung trực tuyến sẽ được tự động hóa. Điều này đẩy người dùng vào một ma trận thật-giả, làm xói mòn niềm tin vào không gian số.
Trong bối cảnh AI và báo chí giao thoa, việc phân biệt hai khái niệm sau là tối quan trọng:
-
Misinformation: Thông tin sai lệch do nhầm lẫn, không có chủ đích.
-
Disinformation: Thông tin sai lệch có chủ đích, được tạo ra để thao túng, gây hại cho chính trị, kinh tế, xã hội. Đây là mối đe dọa trực tiếp mà các tòa soạn phải đối mặt.
Tại Việt Nam, các chiến dịch giả mạo thương hiệu báo chí, mạo danh để lừa đảo ngày càng tinh vi, không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa vai trò định hướng của báo chí chính thống.
Giải pháp công nghệ chống tin giả
Để đối phó, các giải pháp công nghệ như Cyabra đang chứng tỏ hiệu quả vượt trội. Công cụ này giúp:
-
Phân biệt tài khoản thật và bot.
-
Truy vết nguồn gốc phát tán tin giả.
-
Phát hiện nội dung bị AI can thiệp.
Thành công của Cyabra tại nhiều quốc gia cho thấy, trang bị công nghệ bảo vệ là yêu cầu bắt buộc đối với ngành báo chí hiện nay.
An ninh Nội dung và Bản quyền: Bài toán Sống còn trong Kỷ nguyên AI và Báo chí
Song song với cuộc chiến chống tin giả là vấn đề an ninh nội dung và bảo vệ bản quyền. Theo MUSO, năm 2022, thế giới thiệt hại hơn 28 tỷ USD vì vi phạm bản quyền. Generative AI càng làm vấn đề này thêm phức tạp.
Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là đầu tư cho an ninh nội dung đang giảm sút do khó đo lường ROI và xung đột lợi ích. Để giải quyết, các cơ quan báo chí cần thay đổi tư duy: xem đầu tư bảo vệ nội dung là giải pháp tạo giá trị lâu dài, không phải chi phí. Các công nghệ như AI Powered watermarking hay Multi-DRM là những công cụ cần thiết để bảo vệ tài sản số của tòa soạn.
Khung Năng lực VAICP: Lộ trình Chuyển đổi số Thực tiễn cho Báo chí Việt Nam
Để ứng dụng AI và báo chí một cách hiệu quả, các tòa soạn cần một lộ trình rõ ràng. Khung năng lực VAICP, do chuyên gia Đào Trung Thành đề xuất, được xem là mô hình phù hợp với thực tiễn Việt Nam.
Mô hình VAICP bao gồm 5 trụ cột cốt lõi:
-
Vision & Strategy (Tầm nhìn & Chiến lược)
-
Assets (Nguồn lực: con người, văn hóa)
-
Implementation (Triển khai & Quản trị)
-
Core Technology (Công nghệ lõi & Bảo mật)
-
Process (Quy trình sản xuất, kiểm duyệt)
Việc đánh giá theo khung VAICP giúp các tòa soạn xác định đúng vị thế và xây dựng kế hoạch hành động hiệu quả. Các tổ chức có thể tham khảo nền tảng đánh giá VSTAR (tại vstar.ai.vn) để đo lường mức độ sẵn sàng ứng dụng AI của mình.
Từ Ý tưởng đến Hành động: Tổ chức Triển khai Chiến lược AI
Sau khi có lộ trình, việc tổ chức thực thi một cách chuyên nghiệp là yếu tố quyết định. Các mô hình như AI-VIO (phân vai trò) và vòng lặp CRAFT (cải tiến liên tục) là những phương pháp đã được kiểm chứng, giúp phối hợp hiệu quả và đưa chiến lược AI và báo chí vào thực tiễn.
Kết luận và Khuyến nghị cho Tương lai của AI và Báo chí
Kỷ nguyên AI vừa là thách thức sống còn, vừa là cơ hội lịch sử cho báo chí Việt Nam. Để đứng vững và phát triển, các tòa soạn cần hành động quyết liệt.
Khuyến nghị hành động:
-
Ưu tiên trang bị công nghệ: Chủ động đầu tư các giải pháp bảo vệ an ninh thông tin và an ninh nội dung.
-
Chuyển đổi tư duy đầu tư: Coi bảo mật và bản quyền là yếu tố tạo giá trị, không phải chi phí.
-
Áp dụng mô hình chuẩn: Triển khai các khung đánh giá như VAICP để xây dựng lộ trình bài bản, hướng tới đổi mới liên tục.
Cuộc đua AI và báo chí là một cuộc marathon. Tòa soạn nào có chiến lược thông minh, lộ trình hợp lý và năng lực đổi mới sẽ giữ vững vai trò “ngọn đuốc soi đường” cho sự thật trong một thế giới số không ngừng biến động.
